Collaborative Spaces | In proces en praktijk

In mijn ervaring als Hubmaker en tijdens het leren met collega’s op vele andere plaatsen in de wereld, heb ik drie niveaus van “architectuur” onderzocht waarvan ik heb ontdekt dat ze de dynamiek, bruikbaarheid en gezondheid van een ruimte beïnvloeden. Ik vond het nuttig om het concept van architectuur uit te pakken, niet als een specifieke discipline op zich, maar als een manier om de invloeden van de sociale en energetische steigers te begrijpen die ontstaan door interactie met, en binnen, een fysieke ruimte. Met dit artikel wil ik inzichten delen met collega-plaatsmakers over hoe je de fysieke, sociale en energetische containers kunt bouwen die samenwerkingsgemeenschappen en het ontstaan van nieuwe ideeën mogelijk maken.

De afgelopen vijf jaar hebben veel mensen gewerkt aan het bouwen van Impact Hubs in steden over de hele wereld als ontmoetingsplaatsen voor multidisciplinaire vernieuwers die zich inzetten voor wereldveranderende initiatieven. Om ze te huisvesten, hebben we vragen gesteld als: Wat is de relatie tussen de fysieke ruimte en sociale interactie? Hoe kunnen gemeenschappen de ruimtes waarin ze leven laten evolueren naarmate ze groeien en zich verdiepen? Wat zijn de elementen die bijdragen aan het gevoel van een plek die “goed voelt”? En hoe kunnen beheerders van samenwerkingsruimten leren aandacht te schenken aan de verschuivende dynamiek en energieën die ontstaan als mensen zich in, uit en door ruimten bewegen?

Thiis-Evensen, een Noorse architect, richt zich op de ervaren kwaliteiten van vloer, muur en dak, die volgens hem “de meest fundamentele elementen in de architectuur” zijn. Deze vormen de relatie van een ruimte tussen binnen en buiten, en bieden keuzes over die relatie. Vanuit het perspectief van levende systemen hebben we soms de term ‘doordringbaarheid’ gebruikt om te verwijzen naar het bewust ontwerpen van een Impact Hub die een vloeiende beweging mogelijk maakt in en tussen de subruimtes waaruit hij kan bestaan, en ook hoe hij in en met zijn externe omgeving staat. Dit is waar het perspectief dat wordt geboden door fysieke en sociale architectuur als verweven te zien, ten goede kan komen aan een ruimte en haar gemeenschap. Maar al te vaak zien we dat ruimten worden gebouwd en dat vervolgens van mensen wordt verwacht dat zij zich in die ruimte op een bepaalde manier gedragen. Dit resulteert in individuen die zowel toegeven aan het werken in een ruimte die voor henzelf niet generatief is, als belemmerd worden in het potentieel van de groep/organisatie/afdeling waarin zij zich bevinden om een samenwerkende gemeenschap te worden. Jammer genoeg is dat precies de toestand van veel kantoorruimtes vandaag.

Een deel van het verschil dat wij, als Impact Hubs, hebben ervaren in onze ruimtes is te danken aan het ontwerp- en co-creatieproces van het maken van de ruimte. Bij de start van onze Impact Hub hebben we bewust een proces opgezet waarbij de gebruikers (Impact Hub-leden) werden uitgenodigd om een integraal onderdeel te zijn van het ontwerp en de bouw van de ruimte. Deze uitnodiging om de fysieke ruimte mee te creëren maakte het mogelijk om een peer-to-peer gemeenschap op te bouwen en een sterker gevoel van agency binnen en eigenaarschap van de ruimte te creëren zodra deze was gebouwd. De uitdaging ligt echter in de loop der jaren, wanneer het lidmaatschap verschuift en mensen een ruimte binnenlopen die schijnbaar kant-en-klaar is: Hoe kunnen we de gebruikers blijven uitnodigen om de ruimte die ze bewonen mee vorm te geven?

Geïnspireerd door het werk van Christopher Alexander en zijn perspectief dat mensen de ruimtes moeten bouwen waarin ze wonen (of dat nu huizen, buurten of steden zijn), pleit ik ervoor om het Impact Hub-ontwerpproces te beginnen in de gemeenschap, in plaats van op de tekentafel. Van het gezamenlijk maken van moodboards, tot het delen van behoeften over de verwachte functionaliteit van de ruimte, tot het expliciet zijn over de waarden die ten grondslag liggen aan het verwachte gedrag in de ruimte, het uitnodigen van (potentiële) Impact Hub-leden in het vroege ontwerp en de uiteindelijke bouw van hun Impact Hub dient zowel innovatie in het proces (d.w.z. het bedenken van ideeën voor nieuwe onderdelen of opstellingen in de ruimte) als betrokkenheid bij een gedeeld gemeenschapsgevoel, waarbij Impact Hub-leden gebruikers en collega’s zijn en niet alleen klanten. Een belangrijk aspect van Alexander’s werk is het bouwen met schoonheid in het achterhoofd; dit komt zowel voort uit de betrokkenheid van de gebruikers zelf als uit de erkenning van de esthetiek van eeuwenoude patronen van mooi design die we vinden op historische plaatsen over de hele wereld en in de natuurlijke omgeving. In ‘The Timeless Way of Building’, beschreef Alexander de perfectie van het gebruik waarnaar gebouwen kunnen streven: “Er is één tijdloze manier van bouwen. Die is duizend jaar oud, en vandaag de dag nog net zoals altijd. De grote traditionele gebouwen uit het verleden, de dorpen en tenten en tempels waarin de mens zich thuis voelt, zijn altijd gemaakt door mensen die heel dicht bij het middelpunt hiervan stonden. Het is niet mogelijk om grote gebouwen te maken, of grote steden, mooie plaatsen, plaatsen waar je jezelf voelt, plaatsen waar je voelt dat je leeft, als je deze weg niet volgt. En, zoals u zult zien, zal deze weg iedereen die ernaar zoekt leiden naar gebouwen die zelf zo oud zijn in hun vorm, als de bomen en de heuvels, en als onze gezichten zijn.”

Over zijn baanbrekende werk A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction, dat hij schreef met Sara Ishikawa en Murray Silverstein van het Center for Environmental Structure in Berkeley, Californië, zegt hij: “Het was niet mijn bedoeling een boek over het universum te schrijven… ik wilde alleen de architectuur genezen.” De vierdelige reeks schetst de eigenschappen die volgens Alexander ten grondslag liggen aan schoonheid in kunst, natuur en grote gebouwen. Enkele van Alexander’s stijlelementen waar wij ons in Impact Hub door hebben laten inspireren zijn: schaalniveaus (een scala aan afmetingen), sterke centra en grenzen, positieve ruimte, goede vormen, diepe verwevenheid en ambiguïteit (verbonden elementen die flow en gratie bevorderen), kleurverlopen en spelen met proportionaliteit, ruwheid (waar textuur en imperfecties uniciteit en leven uitstralen), eenvoud. Het werken met leegte, zowel in de zin van het creëren van een ruimtelijk gevoel – een gevoel van open lucht met hoge plafonds en natuurlijk licht- als het zorgen voor fysieke lege ruimte (niet alles vullen, want een lege ruimte laat weer ruimte voor een andere) – hebben bijgedragen aan onze Impact Hub ontwerpoverwegingen en een uitnodiging aan de gebruikers van de ruimte om deel uit te maken van de voortdurende evolutie ervan.

Ook essentieel in het ontwerp en de bouw van onze fysieke ruimtes, is aandacht voor samenhang door esthetiek en duurzaamheid. Een Impact Hub is echt een groen kantoor, hoewel dit vaak niet is wat mensen als eerste begrijpen, omdat het een ethiek in de praktijk is door de integratie van ecologisch verantwoorde en inspirerende keuzes in het ontwerp, zodat elk onderdeel zijn verhaal heeft: “Ik was vroeger een Playstation-console”, “Ik ben gemaakt van afgedankte pallets die buiten werden gevonden”, “Ik ben opnieuw gemixt uit een meubelstuk dat de eerste keer gewoon niet goed werkte”. Het verankeren van duurzaamheid door het gebruik van ruwe en natuurlijke (vaak afval) materialen en het hebben van een overvloed aan planten, draagt bij aan een gevoel van sereniteit en geaardheid, maar nog belangrijker – mensen voelen zich comfortabel en thuis in hun Impact Hub habitat. Een Impact Hub-lid zegt: “De ruimte is echt uitnodigend, je doet wat je nodig hebt…mensen nodigen je uit om jezelf te zijn.”

Terwijl metingen van verbindingen en verhalen over samenwerking de sociale gezondheid in een ruimte weerspiegelen en maatregelen van luchtkwaliteit en geluidsniveaus de fysieke aard weerspiegelen, hoe is het dat we de energetica van een ruimte begrijpen? Wanneer nieuwe mensen een Impact Hub binnenwandelen, zeggen de meesten “het voelt speciaal”. Maar wat betekent dat? Wat is het dat dat gevoel mogelijk maakt? En waarom resoneert het bij sommige mensen wel en bij anderen niet?

In het artikel “The Powers of Place: An Inquiry Into the Influence of Place, Space and Environment on Collective Transformation” (2008), deelt Renee Levi haar bevindingen van het interviewen van een breed scala aan mensen over hun ervaringen met plaatsen die zij krachtig vinden. Zij ontdekte dat velen spraken over een “gevoeld gevoel” van een “energetisch veld” en soms naar plaatsen verwezen die het gevoel gaven van een “collectieve energie” van de groep die daar samenkomt. Zij zegt: “De verschuiving in perspectief van het creëren en ontwerpen van omgevingen naar het vragen aan een plaats en omgeving om met ons samen te werken om transformatie te ondersteunen (en dan te luisteren naar wat wordt aangeboden) is een fundamentele en provocerende hoofdbevinding van dit onderzoek. Een van de geïnterviewden benadrukte dat wanneer mensen authentiek zijn op een plek, “transformatie kan plaatsvinden”.

Zouden we meer aandacht kunnen besteden aan de ruimtes die we creëren en hoe ze de sociale en emotionele behoeften dienen van de mensen voor wie ze zijn? Durven we schoonheid uit te nodigen in onze gebouwde omgeving? 

Bij het bouwen van onze Impact Hubs hebben we geleerd dat menselijke creativiteit een rommelig proces is, en dat het niet gemakkelijk is om een ruimte te bouwen die iedereen bevalt. Maar misschien is het juist door mensen te betrekken bij het bouwen van hun eigen ruimte dat we ruimtes creëren die voortdurende samenwerking mogelijk maken en die zich openstellen voor de wereld en ons allemaal uitnodigen om meer levensbevestigende manieren voorwaarts te creëren.